Blog

Organizacje pozarządowe (NGO – Non-Governmental Organizations) to niezależne od administracji publicznej i sektora biznesu jednostki, które działają na rzecz dobra wspólnego, interesu publicznego lub konkretnych grup społecznych. Choć ich struktury bywają różnorodne, a cele szerokie, łączy je jedno: działanie z misją, a nie dla zysku.

NGO-sy są fundamentem społeczeństwa obywatelskiego – to one najczęściej jako pierwsze reagują na realne potrzeby ludzi. Tam, gdzie nie sięga administracja państwowa, gdzie rynek nie widzi opłacalności, organizacje pozarządowe wchodzą z empatią, zaangażowaniem i konkretnymi rozwiązaniami.

Ich działalność obejmuje między innymi:

• wspieranie osób starszych, dzieci, osób z niepełnosprawnościami,
• przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu,
• promocję zdrowia psychicznego i fizycznego,
• działania ekologiczne i proklimatyczne,
• rozwój edukacji i kultury,
• ochronę praw człowieka i demokracji,
• aktywizację społeczności lokalnych i wzmacnianie więzi sąsiedzkich.

To nie tylko instytucje – to ludzie, którzy z pasją budują mosty tam, gdzie inni widzą mury. Często działają na niewielkich budżetach, w warunkach wymagających wielozadaniowości, improwizacji i ogromnego zaangażowania.

Warto podkreślić, że NGO-sy uzupełniają, a nie zastępują działania państwa – pełnią rolę społecznego katalizatora, partnera w rozwiązywaniu problemów i innowatora w obszarach, gdzie potrzeba odwagi i elastyczności.

Dlatego tak istotne jest nie tylko zrozumienie ich roli, ale również wspieranie ich w budowaniu stabilności, rozpoznawalności i dostępu do środków, które pozwolą realizować ich misje z większym spokojem i siłą rażenia.

W Polsce organizacje pozarządowe mogą funkcjonować w różnych formach prawnych – w zależności od skali działania, misji, struktury organizacyjnej i zasobów. Wybór odpowiedniej formy ma wpływ na możliwości prawne, dostęp do finansowania, sposób zarządzania i odpowiedzialność formalno-prawną. Do najpopularniejszych należą:

1. Fundacje

Fundacja to organizacja powoływana przez fundatora lub fundatorów, którzy przekazują majątek (np. środki finansowe, nieruchomości, sprzęt) na realizację określonego celu społecznego. Ten cel musi być jasno zapisany w statucie fundacji.

Cechy charakterystyczne:

• posiadają osobowość prawną (są niezależnym bytem prawnym),
• wymagają rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS),
• nie mają członków – decyzje podejmuje zarząd powołany przez fundatora lub radę fundacji,
• mogą prowadzić działalność gospodarczą, ale wyłącznie jako dodatkową (zysk musi być przeznaczony na cele statutowe),
• charakteryzują się wysokim poziomem formalizacji i przejrzystości działania.

Przykład działania: fundacja zajmująca się edukacją dzieci z terenów wiejskich, finansowana przez prywatnych darczyńców i granty publiczne.

2. Stowarzyszenia

Stowarzyszenie to organizacja obywatelska tworzona oddolnie przez osoby fizyczne, które łączy wspólny cel – społeczny, edukacyjny, sportowy, kulturalny lub inny. Jest to najbardziej demokratyczna forma organizacji pozarządowej.

Dzielą się na dwa główne typy:

a) Stowarzyszenia rejestrowe

Cechy:

• wymagają minimum 15 osób fizycznych jako założycieli,
• posiadają osobowość prawną,
• są rejestrowane w KRS,
• mają pełną strukturę organizacyjną: walne zgromadzenie, zarząd, komisję rewizyjną,
• członkowie mają prawo wpływu na decyzje organizacji – wybierają władze, decydują o kierunkach działań, mogą też być aktywnie zaangażowani w realizację celów.

Zalety: szerokie możliwości działania, dostęp do finansowania publicznego i prywatnego, przejrzysta struktura.

b) Stowarzyszenia zwykłe

To uproszczona forma stowarzyszenia, idealna dla lokalnych inicjatyw o mniejszym zasięgu.

Cechy:

• mogą je założyć już 3 osoby fizyczne,
• nie posiadają osobowości prawnej,
• nie rejestrują się w KRS – zgłaszają działalność do ewidencji prowadzonej przez starostę lub prezydenta miasta,
• nie mogą prowadzić działalności gospodarczej, zatrudniać pracowników czy samodzielnie zawierać umów (działają w imieniu reprezentanta),
• są często wykorzystywane w działaniach osiedlowych, sąsiedzkich, hobbystycznych czy wolontariackich.

Zalety: prostszy sposób powołania, mniejsza ilość obowiązków formalnych, elastyczność działania.

Wybierając formę prawną organizacji, warto wziąć pod uwagę:

• zasięg działania – lokalny czy ogólnopolski?
• czy planowane jest zatrudnianie osób i pozyskiwanie grantów?
• czy organizacja ma być otwarta na członków i ich aktywny udział?
• czy potrzebna będzie osobowość prawna do podpisywania umów i aplikowania o środki?
• czy założyciel chce mieć decydujący wpływ na działania organizacji (jak w fundacji)?

W praktyce – dla działań lokalnych i społecznych świetnie sprawdza się stowarzyszenie zwykłe, natomiast dla większych projektów, współpracy z partnerami, realizacji grantów i budowy silnej marki organizacyjnej – lepiej rozważyć fundację lub stowarzyszenie rejestrowe.

Inne formy aktywności obywatelskiej – kluby, koła, grupy nieformalne.

Oprócz formalnych struktur, takich jak fundacje i stowarzyszenia, w przestrzeni społecznej funkcjonuje wiele nieformalnych grup, które również zaliczamy do szeroko rozumianego sektora organizacji pozarządowych. Są to m.in.:

• kluby seniora,
• koła gospodyń wiejskich,
• koła zainteresowań (np. artystyczne, sportowe, literackie),
• grupy sąsiedzkie,
• koła wolontariatu,
• kluby młodzieżowe.

Choć często nie mają one osobowości prawnej i działają w oparciu o wsparcie instytucji (np. domów kultury, bibliotek, parafii czy szkół), odgrywają kluczową rolę w lokalnych społecznościach. Organizują spotkania, warsztaty, zajęcia międzypokoleniowe, działania charytatywne, inicjatywy edukacyjne i integracyjne.

Takie grupy są często pierwszym krokiem do budowania społeczeństwa obywatelskiego – spontaniczne, zaangażowane, działające „z potrzeby serca”. Ich działalność może być punktem wyjścia do utworzenia bardziej formalnej struktury – np. stowarzyszenia rejestrowego lub fundacji – co otwiera dostęp do:

• środków zewnętrznych (granty, dotacje, konkursy publiczne),
• programów rządowych i samorządowych,
• możliwości zatrudniania pracowników lub zlecania usług,
• współpracy z firmami i innymi NGO,
• statusu OPP i uzyskiwania 1,5% podatku od osób fizycznych.

Organizacje pozarządowe i grupy nieformalne odgrywają ogromną rolę w budowaniu wspólnoty, solidarności i aktywności obywatelskiej. Dzięki ich działaniom wiele osób otrzymuje realne wsparcie tam, gdzie inne instytucje zawodzą lub nie docierają. Współczesne NGO-sy to nie tylko pomoc doraźna, ale także inwestycja w przyszłość – edukację, integrację, zdrowie i rozwój społeczny. Ich potencjał rośnie, gdy mają dostęp do stabilnych źródeł finansowania i partnerskiej współpracy. Dlatego tak ważne jest, aby otaczać je zaufaniem, wspierać ich działania i promować ich rolę w społeczeństwie. Bo silne organizacje społeczne to silna demokracja i lepsza jakość życia dla nas wszystkich.